چرا تکنولوژی روسی، ایرانی معرفی شد

خرید تکنولوژی از دیگران چند دهه است که حتی برای قدرت های بزرگ اقتصادی و صنعتی دنیا هم عادی شده. صاحبنظران حوزه سیاستگذاری سالیان درازی است که تاکید می کنند که در دنیای امروز دیگر منطقی نیست کشورها حتی قدرتمندترین آنها تمام کارها و پروژه ها را خودشان انجام دهند.

تحت همین منطق هم هست که مثلا در صنعت هوا-فضا می بینیم بخش زیادی از تجهیزات هواپیماهای روسی تولید آمریکاست. یا کشورهایی با ظرفیت های عظیم صنعتی مثل انگلستان، آلمان، ژاپن و کره اصراری بر تامین نیاز صنعت حمل و نقل هوایی خود بر پایه تولیدات داخلی ندارد. حتی در برزیل که سومین شرکت بزرگ سازنده هواپیماهای تجاری جهان یعنی «امبرائر» را دارد باز هم بخش عمده ای از هواپیماها ساخت سازندگانی چون بوئینگ یا ایرباس هستند.

از این دست مثال ها زیاد می توان برای صنایع و فعالیت های تولیدی و خدماتی در جهان مطرح کرد. بحث ساده است؛ هر فعالیتی باید برای فاعل آن دارای مزیت نسبی مشخص و راهبردی باشد و قرار نیست یک کشور همه کارهای ممکن را انجام دهد.

این منطق خصوصا درباره کشورهایی که در مرحله عبور از توسعه نیافتگی و رسیدن به مرزهای جدید توسعه قرار دارند بیشتر صدق می کند. چرا که باید در مدتی کوتاه فاصله های بزرگی در مسیر پیشرفت های صنعتی، علمی و حتی مدیریتی را طی کنند و برای طی این فاصله بزرگ در زمان کوتاه آنقدرها وقت ندارند که اصطلاحا چرخ را از نو بسازند.

با این توصیف اینکه ایران به کشوری دیگر سفارش ساخت یک ماهواره و یا هر تکنولوژی جدید دیگری را بدهد نه تنها بد نیست بلکه قابل تقدیر هم هست. اما مشکل ماهواره «خیام» در جای دیگری است.

تکنولوژی بومی یا تملک ایرانی؟

مشکل اول این است که این ماهواره به مدت چند روز به عنوان یک ماهواره «بومی» به مردم معرفی شده بود و حتی خبرگزاری ها و سایت های متعددی هم نوشتند که ساخت ایران است. مثلا خبرگزاری تسنیم این ماهواره را تماما بومی دانسته و خبرگزاری ایرنا آن را یک ماهواره ایرانی خوانده بود. بهادری جهرمی، سخنگوی دولت هم پرتاب این ماهواره را «فضا در تسخیر دانش ایرانی» تعبیر کرده بود. آن هم در حالی که همزمان برخی از تحلیلگران بودند که می گفتند ایران هنوز تکنولوژی ساخت چنین ماهواره ای ندارد.

چرا مراجع و رسانه های رسمی ماهواره ای که تنها سفارش ایران بوده را «بومی» معرفی کردند؟ این ماهواره تنها در «تملک» ایران است نه ساخت ایران. با این منطق آیا می توانیم بگوییم هواپیماهای بوئینگ 747 یا ایرباس 300 کشور ما «بومی» هستند؟ یا می توانیم بگوییم میلیون ها تلفن همراه «اپل» و «سامسونگ» و «شیائومی» و«هوآوی» که توسط شهروندان ایرانی استفاده می شوند، چون در تملک ایرانی ها هستند باید «بومی» فرض شوند؟

مشخص است که چنین توصیفی صرفا یک مغالطه است که احتمالا هدف آن گمراه کردن ذهن مخاطب می باشد. کما اینکه برخی ها از شب گذشته که سفارت روسیه در تهران رسما از روسی بودن ماهواره «خیام» خبر داده بود، مدعی شدند که در بخش اکثر اخبار رسمی صرفا گفته شده این ماهواره ایرانی و بومی است و منظور از آن «ساخت ایران» نبوده. آیا آنچه که مخاطب ایرانی از صفت «بومی» و «ایرانی بودن» در می یابد صرفا تملک یک تکنولوژی است یا ساخت آن؟

نگران اعتماد عمومی نبودید؟

مشکل دوم این است که چرا باید روسی بودن تکنولوژی این ماهواره توسط روس ها اعلام شود؟ آیا اگر همین موضوع قبل تر به شکل صادقانه توسط ایران به مردم اعلام شده بود، ماجرا صورت خوش تر و زیباتری نداشت؟

آیا طرف ایرانی فکر می کرد روس ها حقیقت ماجرای ساخت این ماهواره را اعلام نمی کنند؟ اگر چنین ارزیابی وجود داشت، دلیل آن چه بوده؟ مقامات فکر این را نکردند که شنیدن واقعیت ماجرا توسط مردم ایران از زبان روس ها باعث خدشه بیشتر به اعتماد عمومی می شود؟ با چه محاسبه ای اصل این موضوع صادقانه به مردم گفته نشد؟

سرنوشت غیرصادقانه عمل کردن در ماجراهایی نظیر مستعان چرا در ایران برای سیاست گذار و مجری درس عبرت نمی شود؟

یک بام و دو هوای خرید ماهواره توسط امارات و ایران

اما مشکل سومی هم وجود دارد؛ اینکه در ایران و اتفاقا عموما توسط همین گروهی که ماهواره خیام را بومی توصیف کردند، خرید تکنولوژی توسط برخی از کشورهای دیگر مورد تمسخر قرار می گرفت. نمونه اش کاوشگر مریخ‌پیمای امید امارات است که در سال 2020 به فضا پرتاب شد.

این ماهواره هم توسط آمریکایی ها ساخته شد و پرتاب آن توسط ژاپن صورت گرفت. یعنی امارات تنها سفارش دهنده آن بود اما در همان مقطع این اقدام به شکل گسترده مورد تمسخر برخی از گروه ها و رسانه های داخلی ایران قرار گرفت آن را نشانه فخرفروشی امارات با تکنولوژی دیگران دانستند.

نکته اینجاست که اگر آن اقدام امارات جای تمسخر داشت، پس خرید ماهواره توسط ایران از روس ها هم کار قابل تمسخری است. اما اگر اقدام ایران برای خرید تکنولوژی از دیگر کشورها درست است -که هست- پس دلیل تمسخر اماراتی ها چیست؟ آن هم در شرایطی که آنها موفق به خرید تکنولوژی به مراتب پیچیده تر و پیشرفته تری شده اند.

شفافیت چه شد؟

اما نکته چهارم و مهم دیگر به بحث شفافیت بر می گردد. اماراتی ها نه در روز پرتاب کاوشگر امید و یا بعد از آن، بلکه از همان زمان عقد قرارداد با سازندگان این کاوشگر کاملا با شفافیت موارد مربوط به پروژه خود را اطلاع رسانی کردند.

مثلا هم اکنون همه می دانند که کدام مراکز در آمریکا این کاوشگر را سخته اند و هزینه آن برای امارات تقریبا چقدر تمام شده. یا مراحل سفارش و عقد قرارداد آن از کی و تحت چه استراتژی و برنامه ای آغاز شده و به کجا رسیده است.

آیا این نکات برای شهروندان ایرانی درباره ماهواره خیام شفاف است؟ آیا شهروند ایرانی می داند خرج این پروژه چقدر بوده؟